Buğday fiyatlarının belirlenmesinde yurtiçi üretim miktarı kadar dış piyasaların durumu, üretim miktarları ve fiyatlar da etkili oluyor. Genellikle mayıs ayında en geç haziran başında açıklanan buğday alım fiyatlarına ilişkin henüz bir açıklama gelmedi. Ekonomim yazarı Ali Ekber Yıldırım, buğday hasadının bu yıl erken başladığına dikkat çekti, fiyatlamaya ilişkin çalışmaların tamamlanmak üzere olduğunu açıkladı.
Ali Ekber Yıldırım’ın “Buğday fiyatı ne zaman açıklanacak?” başlıklı yazısının ilgili bölümü şöyle:
“Buğday alım fiyatı belirlenirken dikkate alınan bazı kriterler var. Yurtiçi üretim miktarı, üretim maliyeti, iç ve dış piyasadaki fiyatlar, dünyadaki üretim, geçen yılın alım fiyatları, verilecek destekleme primi, devletin ürün alması için gerekli olan mali kaynak, alternatif olabilecek diğer ürünlerdeki durum, üretimin sürdürülebilirliği gibi pek çok kriter dikkate alınıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı ile Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) yetkilileri ile yaptığım görüşmelere dayanarak şunu söyleyebilirim ki, fiyat ile ilgili çalışmalar büyük ölçüde tamamlandı. Fiyat konusunda sadece Tarım Bakanlığı ile TMO’nun çalışma yapması yetmiyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı da bu süreçte rol oynuyor.
Özellikle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın fiyat belirlemede etkili oluyor. Bu bakanlıkların görüşü doğrultusunda oluşan fiyat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunuluyor. Nihai kararı Erdoğan veriyor ve fiyatı da O açıklıyor.
TMO HER SENE FARKLI BİR SENARYO İLE ÇALIŞIYOR
Son yıllarda kuraklık, COVID-19 salgını, Rusya-Ukrayna savaşı ve benzer olaylar nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi her yıl farklı bir senaryo ile alım politikasını uyguluyor.
Türkiye, 2022 yılında özellikle sonbahar aylarında ve Şubat 2023’e kadar kuraklıkla mücadele etti. Toprak Mahsulleri Ofisi kuraklık olacak, ürün az olacak diye stokları güçlendirmek için üst üste ithalat ihaleleri ile Rusya’dan buğday aldı. Fakat Mart 2023’ten itibaren başlayan yağışlar Türkiye’deki üretimi normale çevirince senaryo değişti. Kuraklık olacak diye ithalatla depolar dolunca yeni ürün alımında bazı sıkıntılar yaşandı. Ofis bu kez iç piyasada çiftçinin ürününü almak için büyük çaba gösterdi. Stoklar şişti, ürün koyacak depo sorunu yaşandı. TMO, 13 milyon tonu aşkın hububat alımı ile rekor kırdı.
SEZONA YÜKSEK STOKLA GİRİLİYOR
Ofis, 2024-2025 sezonuna yüksek stokla girdi. Buğday ekim alanlarının yüzde 7 artması ile 2024 ürünü buğday üretiminde rekor kırılacağı beklentisi vardı. Toprak Mahsulleri Ofisi bu rekor üretime göre bir senaryo hazırladı. Hem depolarda ciddi ürün var hem de yeni üründe rekor bekleniyordu. Ancak Nisan ayında beklenen yağışların olmaması ve İç Anadolu’da kuraklığın baş göstermesi yine üretimde bir azalmaya neden oldu. Şimdi beklenen 2024 yılı buğday üretiminin geçen yılki yaklaşık 22 milyon tonun altında kalacağı yönünde.
Toprak Mahsulleri Ofisi sürekli değişen üretim tahminine göre yeni bir senaryo ile alım hazırlıkları yapıyor ve uyguluyor.
(…) TMO yetkilileri, geçen yıl özel sektörün depolama kapasitesinin yüzde 50 dolulukla piyasaya girdiğini hatırlatarak: ‘Sezon öncesi ithalatla stoklar güçlendirilmişti. Bu sene özel sektörün depoları büyük oranda boş. Sektörün yüzde 90’ı sıfıra yakın bir ürün doluluk oranına sahip. Dolayısıyla özel sektörün de ürüne ihtiyacı var. İhtiyacını karşılamak için piyasaya girecek. Finansman sorunu nedeniyle çok büyük alım yapmayacaklardır, kendi ihtiyaçları kadar alım yapacaklar.’ bilgisini verdi.
(…)
FİYAT İÇİN NEDEN BEKLENİYOR?
Toprak Mahsulleri Ofisi yetkililerine fiyatı şimdi açıklamak ile Haziran ayı başında açıklamak arasında ne fark olduğunu, neden şimdi açıklanmadığını sordum. Ofis yetkilileri fiyatla ilgili farklı parametreler olduğunu belirtiyor. Geçmiş yıllara baktığımızda hasat başladıktan bir ay sonra alım fiyatı açıklandığı dönemler de var. Fiyatın hasattan 15-20 gün önce açıklandığı dönemler de.
Ofis yetkililerinin anlattığına göre, üreticilerle yapılan görüşmelerde şu anda piyasada oluşan fiyatların üreticiler tarafından ‘makul’ fiyat olarak kabul edildiği ifade ediliyor. Üreticilerin, Ofis yetkililerine ‘şu anki satış fiyatları ekseninde bir fiyat olması bize zarar ettirmez’ dedikleri iddia ediliyor. Bu aynı zamanda Toprak Mahsulleri Ofisi’nin satış fiyatları ile de paralellik gösteriyor. Şu anda piyasada ekmeklik buğday fiyatı kilo başına 9 ile 10,5 lira arasında, makarnalık buğday fiyatı ise 10,5-11 lira arasında.
Söylenen bu fiyatlar alım fiyatı olarak açıklanırsa üreticinin tepkisine neden olacaktır. Özellikle ton başına verilecek prim de çok önemli. Geçen yıl buğdayda ton başına 1000 lira, arpada 500 lira alım primi verildi. Ancak bu prim o kadar geç ödendi ki üretici ciddi kayba uğradı. Bu yıl buğdayda en az 2 bin lira, arpada 1000 lira destekleme primi verilmesi ve yıl bitmeden ödenmesi isteniyor.”
(EKONOMİ SERVİSİ)
